Кафедраның тарихы

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗҰУ ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІ МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫ МЕН ТАРИХЫ, КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘКІМШІЛІК ҚҰҚЫҚ КАФЕДРАСЫ

 

 


  • Мемлекет және құқық теориясы мен тарихы, конституциялық және әкімшілік құқық дамуының Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ стратегиясын іске асыру мақсатында 2011 жылы құрылған болатын.

  • Бай тарихы мен дәстүрі бар мемлекет және құқық теориясы мен тарихы кафедрасы мен конституциялық және әкімшілік құқық кафедрасы аталған кафедра негізін құрайды.


 

 

Мемлекет және құқық теориясы мен тарихы кафедрасының тарихы өте мол әрі бай. Кафедра 1938 жылы құрылған, оның құрылуы Алматы Мемлекеттік заң институтымен (АМЗИ) байланысты болып келеді. Кафедраның алғашқы меңгерушісі доцент Н.И. Кондратьева болған. Ол кезде кафедрада бес оқытушы қызмет атқарған. ХХ-ғасырдың 40-жылдары кафедрада академик С.В. Юшков; профессорлар А.Х. Стальгевич, С.Л. Фукс; з.ғ.к., доценттер Л.В. Дюков, Т.М. Күлтелеев сияқты белгілі ғалымдар жұмыс істеген. Академик С.В. Юшков пен профессор С.Л. Фукс Қазақстанда заң білімінің қалыптасуында маңызды рөл атқарды.

  • 1940 жылдың сәуір айында АМЗИ-дің директоры з.ғ.к., доцент Таир Молдағалиұлы Күлтелеев болды. Сол кезде ол бар-жоғы 27 жаста еді. Ол 1939 жылы Ленинград заң институтының Ғылыми кеңесінде қазақтың әдет-ғұрып құқығы туралы кандидаттық диссертация қорғаған алғашқы қазақ заңгері.
  • 1945-1950 жылдары аралығында кафедраны Леонид Васильевич Дюков басқарды. Ол жас кезінде Алматы қаласына көшіп, ғұмырының барлығын әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті мен Қазақстанның заң біліміне арнаған.
  • 1960 жылдан бастап кафедраны заң ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алғашқы болып алған қазақ әйелі Аспазия Жақыповна Жақыпова басқарған. Оның ғылыми қызығушылық аясы қазақтың отбасылық әдет құқығын қамтыды.
  • 1965 жылы кафедраны заң ғылымдарының кандидаты, доцент Айдарат Нұрекелұлы Таукелев басқарды. Ол саяси және құқықтық ілімдер тарихы саласындағы танымал ғалым болды. Оның құқықтанудың барлық саласындағы жан-жақты білімінің құштарлығы оған Қазақстан заңгерлері арасында лайықты құрмет әкелді.
  • ХХ ғасырдың 50-ші жылдарының басынан бастап кафедрада ҚР ҰҒА академигі, з.ғ. д., профессор Сұлтан Сартайұлы Сартаев жұмыс істеді. 1990 жылы С.С. Сартаев республикадағы бірінші және жалғыз Президенттік Кеңестің мүшесі болып тағайындалды. Бұл қызметте ол Қазақстан үшін көп жұмыс жасады. Мемлекет қайраткері ретінде ол ұлттық тілдің мәртебесі туралы мәселені алғашқылардың бірі болып көтерді. С.С. Сартаев Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 12 және 13 шақырылымдарының депутаты болып сайланды. Сұлтан Сартайұлы әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің заң білімі мен заң факультетіне адал болып, онда 50 жылдан астам еңбек етті. С. С. Сартаев белсенді ғылыми-педагогикалық және қоғамдық-саяси қызметі үшін "Құрмет Белгісі" орденімен, "Парасат" орденімен марапатталды (2001 жылдың 10 желтоқсаны). Елу жылдан астам уақыт бойы С.С. Сартаев әл-Фараби атындағы ҚазҰУ жанындағы докторлық диссертацияларды қорғау жөніндегі диссертациялық Кеңестің тұрақты төрағасы болды. Ол өзінің ғылыми мектебін құрды. Бүгін оқушылар А. Сартаева заң ғылымы, заң білімі, құқық қорғау органдарында жұмыс істейді. Ол бес заң ғылымдарының докторы және қырықтан астам заң ғылымдарының кандидаттарын дайындады.
 
  • 1994 жылдан бастап 1997 жылдар уақыт аралығында кафедраны з.ғ.к., доцент Евгений Игоревич Войцеховский басқарды. Ол шетелдердің мемлекет және құқық тарихы саласының танымал маманы болған.
  • 1997 жылдың мамыр айынан бастап 2008 жылдың қыркүйек айына дейінгі уақытта кафедраны з.ғ.д., профессор Алуа Саламатовна Ибраева басқарды. А.С. Ибраева – 80-нен аса ғылыми еңбектің авторы. 2006 жылы ол, «ЖОО үздік оқытушысы» мемлекеттік грантының иегері болған.
  • 2008 жылдың қыркүйек айынан бастап 2011 дейін кафедраны т.ғ.к., профессор Виктор Васильевич Нездемковский басқарып келеді. Ол шетелдердің мемлекет және құқық тарихы саласының маманы болып табылады. Оның 30-дан аса ғылыми еңбектері жарық көрген.

  • Мемлекет және құқық теориясы мен тарихы кафедрасының тарихымен дәстүріөте мол әрі бай. Кафедра 1958 жылы Алматы Мемлекеттік заң институтынегізіндеқұрылғанжәне Мемлекеттік құқық пен кеңес құрылысы кафедрасы деп аталды. 
  • 1958 жылдан бастап 1982 жылдары мемлекеттік құқық пен кеңес құрылысы кафедрасын заң ғылымдарының докторы, профессор Котов Константин Флегонтович басқарды. 1950 жылы ол Алматы Мемлекеттік заң институтының аспирантурасын бітірді және бір жылдан кейін “Кеңестік мемлекеттік аппараттың Қазақстанда орнығуы (1920-1936жж.)” тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады.Содан бері оның өмірі Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің заң факультетімен тығыз байланысты болды.1962 жылы ол«Қытай Халық Республикасында жергілікті, ұлттық автономия мәні: Қытайда ұлттық құрылыстың негізгі теориясы мен практикасы 1949-1957 жылдардағы Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық облысы мысалында» тақырыбында докторлық диссертация қорғады.. Оның басшылығымен 20 кандидаттық диссертация қорғалды. 
  • 1962-1965 жылдар аралығында кафедраны Калинин атындағы Ленинградтық заң институтын бітірген(1945-1945)жж., заң ғылымдарының докторы, профессор Бельсон Яков Михайлович басқарды.1951 жылы “Халықтық демократия елдеріндегі мемлекеттік биліктің Жоғары тұрақты органдары” тақырыбындағы кандидаттық диссертация қорғады. «Ұлыбритания мен АҚШ-тың мемлекеттік және құқық ғылымдарының негізгі мәселелері» атты докторлық диссертация 1962 жылы Мәскеу қаласында қорғалды. Ол 100-ден аса ғылыми еңбектерді жариялады. 

  • 1982 жылдан бастап кафедраны заң ғылымдарының докторы, профессор Ким Владимир Александрович басқарды. Ким В. А. 1923 жылы 22 қаңтарда Ресейдің Приморск өлкесі Находка қаласында дүниеге келген. Бүкілодақтық заң институтының Алматы филиалын бітіргеннен кейін Алматы заң мектебінде оқытушы болып жұмыс істеді. 1952 жылы КСРО Ғылым академиясының Мемлекет және құқық Институтының аспирантурасын "КХДР мемлекеттік жүйесі"тақырыбында кандидаттық диссертациясын қорғаумен аяқтады. 1952 жылдан 1957 жылдың ақпанына дейін ҚазКСР ҒА Философия және құқық секторының аға ғылыми қызметкері болып жұмыс істеді. 1957 жылдың наурызынан 1970 жылдың шілдесіне дейін ҚазКСР ҒА Философия және құқық Институтының мемлекеттік ғылым бөлімінің меңгерушісі. 1963 жылы КСРО ҒА Мемлекет және құқық институтында (Мәскеу қ.) "халық-демократиялық мемлекет және ауыл шаруашылығын социалистік қайта құрудағы құқықтың рөлі" (КХДР мысалында) атты басылып шыққан кітап бойынша докторлық диссертациясын қорғады. 1964 жылы КСРО ЖАК профессор атағын берді. 1970 жылдан бастап КСРО ІІМ Қарағанды жоғары милиция мектебі бастығының орынбасары лауазымына тағайындалды, онда оған полковник атағы берілді. 1982 жылдан Қазақ мемлекеттік университетінде Мемлекеттік (конституциялық) құқық кафедрасын басқара бастады.С.М. Киров, онда 1999 жылға дейін жұмыс істеді. 1996 жылы заң ғылымдарының докторы, профессор Ким В.а. ҚР Гуманитарлық Ғылымдар Академиясының толық мүшесі және Ресей жаратылыстану ғылымдары академиясының шетелдік мүшесі болып сайланды. Владимир Александровичтің қажырлы еңбегінің көрінісі оның республиканың жас заңгер-ғалымдарын даярлауы болды. Ұзақ жылдар бойы Владимир Александрович атындағы Қазақ ұлттық университетінің диссертациялық кеңесінің мүшесі болды.әл-Фарабидің докторлық және кандидаттық диссертацияларын қорғауы. Ол ғылым мен жоғары білімнің флагманы – ҚазҰУ-ға берілді.әл-Фараби атындағы қазұу.
  • 1991-1993 жылдары кафедраның меңгерушісі заң ғылымдарының докторы, профессор Қопабаев Омрали Кажибайұлы болды. 1967 жылы Талдықорған облысында білім алғыннан кейін Қазақ КСР Ішкі істер министрлігінің қатарына енді. Тамаша қызмет көрсеткені үшін С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің заң факультетіне оқуға жіберіледі. Жоғары оқу орнының үздік түлектерінің бірі ретінде О.К.Қопабаев ҚазМУ аспирантурасына түседі. Ол «Жоғары бағынысты кәсіпорындармен аймақтық кеңесінің атқарушы комитеттерінің өзара қарым-қатынасы» тақырыбында белгілі ғалым, Қазақстан Республикасының ғылыми академиясының корреспондент-мүшесі, заң ғылымдарының докторы, профессор С.С.Сартайұлы басшылығымен кандидаттық диссертациясын қорғады. 2000 жылы «Қазақстан Республикасы үкіметінің ұйымдастырылуы және конституциялық -құқықтық негіздері (теория мен практиканың мәселелері)» тақырыбында докторлық диссертация қорғады. Оның басшылығымен 3 кандидаттық диссертация қорғалды. Біздің елімізде және шетелде жарияланған қазақ және орыс тілдерінде 100-ден астам ғылыми еңбектері мен мақалалары бар.
  • 1995 жылы бір жыл ішінде кафедраны заң ғылымдарының кандидаты, доцент Мамонов Владимир Васильевич басқарды. 1967 жылдың қыркүйек айынан бастап Қазақ Мемлекеттік Университетінің мемлекеттік құқық кафедрасында ассистент ретінде жұмыс істеді, ал 1971 жылдан - Қоғамдық құқық және совет құрылысы кафедрасының аға оқытушысы, 1975 ж. – сол кафедраның, конституциялық және әкімшілік құқық кафедрасының доценті. 1995 ж. қыркүйек 1996 ж. сәуір айы аралығында конституциялық және әкімшілік құқық кафедрасының меңгерушісі болды.
  • 1999 – 2001 жылдары кафедраның меңгерушісі заң ғылымдарың кандидаты , доцент Ахметов Мизами Мустахимұлы болды. Ахметов М.М. 1981 жылы ҚазМҰ заң факультетін бітірді. 1986 жылы ҚазМҰ заң факультетінің күндізгі оқу аспирантурасына түсті, содан кейін 1999 жылы «Бүгінгі демократияландыру қоғамда атқарушы биліктің қалыптасуы» тақырыбында дтссертациясын қорғады.
  • 2001 жылдың қыркүйек айынан 2002 жылдың сәуір айы аралығында заң ғылымдарының докторы, профессор Мауленов Қасым Сырбайұлы кафедраны меңгерген. Мауленов К.С. 1977 жылы С.М.Киров атындағы Қазақ Мемлекеттік Университетінің заң факультетін бітірді. 1983 жылы 24 маусымда Харьков заң институтында “ Күрделі құрылыс сапасына құқықтық қызмет көрсету (азаматтық-құқықтық аспект)” тақырыбы бойынша докторлық диссертациясын қорғады. 26 қаңтарда 2001 жылы «Мемлекеттік басқару және Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияларды реттеу» тақырыбында Алматы қаласындағы Қазақ Мемлекеттік заң Университетінде докторлық диссертациясын қорғады. 2002 жылы ғылыми жетістіктері үшін Байтұрсынұлы алтын медалімен марапатталды, Италиядағы Милан католик университетінде күміс медалімен марапатталған. Екі PhD диссертациясы қорғалды.
  • 2002 жылдан бастап 2011 жылға дейін заң ғылымдарының докторы, профессор Кенжалиев Зайғали Жантуғанұлы басқарған. 1981 жылы С.М.Киров атындағы Қазақ Мемлекеттік Университетінің заң факультетін бітірді. Өзінің еңбек өтілін кіші ғылыми қызметкер ретінде Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының мемлекет және құқық институтында басталды. Содан кейін ол сол институттың ғылыми қызметкер , аға ғылыми қызметкер, бөлім меңгерушісі, ғылым институтының директорының орынбасары қызметтерін атқарды. 1995-1997 жылдары Қазақ Академиялық Университетінің бірінші проректор қызметін атқарды. 2002 жылдың қыркүйегінен бастап конституциялық және әкімшілік құқық кафедрасының меңгерушісі болды. Кенжалиев З.Ж. заң ғылымдарының кандидаты, мамандығы 12.00.01, 12.00.02 ғылыми дәрежесін алу үшін диссертациялар қорғау жөніндегі диссертациялық кеңестің төрағасының орынбасары болып табылады.
  • 2011 жылдан 2021 жылдың сәуір айына дейін мемлекет және құқық теориясы мен тарихы, конституциялық және әкімшілік құқық кафедрасын заң ғылымдарының докторы, профессор Үсеинова Гүлнара Рахымжанқызы басқарды. С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің Заң факультетінің түлегі 1989 ж. 1989 жылдан 1991 жылға дейін мемлекет және құқық теориясы мен тарихы кафедрасының стажер-зерттеушісі, 1991 жылдан 1993 жылға дейін аспирантурада оқыды. 1993 ж. - мемлекет және құқық теориясы мен тарихы кафедрасының ассистенті. 1997 ж. - кафедраның аға оқытушысы. 1999 жылдан – мемлекет және құқық теориясы мен тарихы кафедрасының доценті; ғылым және магистратура бойынша деканның орынбасары. 2009 жылдан 2011 жылға дейін - деканның оқу ісі жөніндегі орынбасары. З.ғ. д., профессор Усеинова Г. Р. 1996 жылы "Ш. Ш. Уәлихановтың мемлекеттік-құқықтық көзқарастары"тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады. 2009 жылы "Букейхановтың мемлекеттік-құқықтық көзқарастары"тақырыбында докторлық диссертация қорғады.
  • 2021 жылдың мамыр айынан 2022 жылдың қыркүйек айына дейін мемлекет және құқық теориясы мен тарихы, конституциялық және әкімшілік құқық кафедрасын з.ғ. д., профессор Кенжалиев Зайлаги Жантуғанұлы басқарды.
  • 2022 жылдың қыркүйек айынан бастап кафедраны з.ғ.д., профессор Алуа Саламатовна Ибраева басқарады.

 

А. С. Ибраева - 200-ден астам ғылыми еңбектің авторы. 2006 ж. Ибраева А. С. "ЖОО үздік оқытушысы" мемлекеттік грантының иегері болды.

 

 

 2011 жылдан қазіргі таңға дейін кафедрада оқушылық және ғылыми жұмысты жетекші профессорлар, доценттер мен оқытушылар жүзеге асырады: з.ғ.д., профессор З.Ж. Кенжалиев, з.ғ.д., профессор А.С. Ибраева, з.ғ.д., профессор Д.М. Баймаханова, з.ғ.к., доцент А.А. Ахатов, з.ғ.к., доцент А.М. Қаратаева, з.ғ.к., доцент A.Ж. Жарболова, з.ғ.к., доцент А.К. Исабеков, з.ғ.к., доцент Н.Қ. Мынбатырова, з.ғ.к., доцент А.Б. Сманова, з.ғ.к., доцент Д.O. Құсайынов, з.ғ.к., доцент Д.А. Тұрсынқұлова, з.ғ.к., доцент Қ.Р. Үсеиінова, аға оқытушы М.Е. Сагинаев, аға оқытушы Н.Б. Тәуекелов, аға оқытушы Л.Б. Нусипова, аға оқытушыЕ. Оңдашұлы, аға оқытушы Алихан К., ст. аға оқытушы Жайнак А., аға оқытушы Абдыкадыр У. 2014-2015 оқу жылында Мемлекеттік Дағыстан университетінің профессоры М.А. Исмаилов және Колумбия университетінің профессоры Р.Ф. Абазов шақырылды. Бүгінгі күнде кафедрада ғылыми дәреже иегерлер саны - 80 % пайыздан асады.

ПОҚ біліктілігінің жоғарғы көрсеткіші болып кафедра мүшелерінің басым көпшілігі мемлекеттік марапаттар мен шәкіртақы иегерлері: «Құрмет» орденімен мемлекеттік марапат иегері - 1, «Барыс» ордені 3 дәрежелі мемлекеттік марапат иегері – 1; техника және ғылымның дамуына елеулі үлес қосқан мамандар мен ғалымдарға арналған мемлекеттік ғылыми шәкірақы иегері – 1, ғылым академиясының мүшесі – 1, «ЖОО үздік оқытушысы» грантының иегері – 7, талантты жас ғалымдарға арналған мемлекеттік ғылыми шәкіртақы лауреаттары – 4.

 

 

 2011 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін кафедраның барлық пәндері проблемалық-бағытталған, жеке тұлғаға бағытталған тәсілдерді қолдана отырып, сондай-ақ оқу процесінде жобалық-ұйымдастырылған тәсілдерді қолдана отырып оқытылады.

2003 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін кафедра мүшелері ҚР БҒМ бағыты бойынша іргелі ғылыми зерттеулерді орындауға белсенді қатысады.

Шаруашылық келісім-шарттық ҒЗЖ:

 1) «Әлеуметтік жағынан осал тұрғындардың бостандықтары мен құқықтарын қамтамасыз ету мен сақтау, қорғауды дамыту аясында ЖОО білім үрдісін жетілдіру» (Заң білім бойынша микро жобалар) бағдарламасы бойынша, «Заң алдында теңдік: Орталық Азия мемлекеттерінде әділдікке қол жеткізу» бағдарламасы бойынша (Финляндия Әділет Министрлігінің қолдауымен Еуразия Қоры).

2) «Халықтың осал топтарына конституциялық және құқықтық мәртебесін жетілдіру үшін теориялық-құқықтық негіздері». Білім беру үрдісінің халықтың әлеуметтік-құқықтық қорғаудың келелі мәселелері. бағдарламасы бойынша, «Заң алдында теңдік: Орталық Азия мемлекеттерінде әділдікке қол жеткізу» бағдарламасы бойынша (Финляндия Әділет Министрлігінің қолдауымен Еуразия Қоры).

  3) Қазақстан Республикасының көліктік инфрақұрылымдарын көліктік саясатты жүзеге асыру барысында дамытатын жол-көліктік қатынастарды құқықтық регламенттік жүйесіндегі жалпы адамдық құндылықтар басымдылығы Тұжырымдамасы.

4) «Құқықтық мемлекетті бекіту жағдайында және азаматтық қоғамды дамыту барысында құқықтық мәдениеттің қалыптасуы».

 

 

Кафедраның ғылыми-зерттеу жұмыстары жылдар бойы негізгі бағыттары Қазақстанның мемлекеттілігінің мәселелерін зерттеу, мемлекет және құқық теориясы, мемлекет және құқық тарихы, құқықтық және саяси ілімдер тарихы, қалыптасу мәселелерін зерттеу, конституциялық және әкімшілік құқық қалыптастыру және дамыту мәселелерін зерделеу және шет елдердің конституциялық құқығын дамыту мен қалыптастыру мәселелері, Қазақстандағы халықаралық құқықты дамыту мәселелерін зерттеу, адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мен қамтамасыз ету мәселелерін зерттеу, атқарушы және өкілді органдар арасындағы өзара іс-қимыл нақты теориясы мен тәжірибе мәселелерін шешуде. Нәтижесінде, ғылыми-зерттеу монография топтамалары мен екі жүзден астам үнпарақтар жазылып жарияланды. Кафедраның кейбір ұсыныстары биліктің орталық атқарушы органдарының қызметінде нақты көрініс тапты. Университеттік ғылыми конференциялар мен дөңгелек үстелдер қолдауымен. Университеттің қолдауымен ғылыми конференция мен дөңгелек үстелдер өткізілуде.

Сонымен қатар кафедрада з.ғ.д., профессор Д.М. Баймаханованың басшылығымен Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін зерттеу Орталығы жұмыс істейді.

 

 

Кафедра оқытушылары белсенді түрде зерттеулер нәтижелерін Scopus, Thomson Reuters халықаралық ғылыми журналдар деректер базасында, ҚР БжҒМ ұсынылған тізімдегі енгізілген қазақстандық басылымдарда, халықаралық және республикалық конференциялар материалдарында, алыс және жақын шетелдік халықаралық конференциялар материалдарында жарияланады.

Кафедра оқытушылары жыл сайын «Ғылым Әлемі» дәстүрлі халықаралық студенттер мен жас ғалымдар конгерсіне қатысатын студенттер мен магистранттардың ғылыми баяндамаларына жетекшілікті жүзеге асырады.

 

Кафедрада ғылыми-студенттік клубтар мен үйірмелер жұмыс жасайды. «Даму бағытындағы Одақ» атты клуб 2013-2014 оқу жылында «Университеттің ең үздік студенттер клубы» ретінде танылды. Сонымен қоса, студенттермен тәрбие жұмысын келесідей клубтар ұйымдастырады: «Sanaly Urpaq», «Аманат», «Зимановтың Кіші Академиясы», «Бастау», «Мемлекет және құқық тарихы», «Конституционалист» және т.б. Барлығы: 9 клуб.

Ғылым, оқу-әдістемелік және тәрбие жұмыстары бойынша кафедра университеттің рейтінгі бойынша алғашқы саптағы орынды иеленеді. Профессор-оқытушы құрамы өткізетін көптеген іргелі және гранттық зерттеулер белсенді түрде магистранттар мен PhD докторанттарды ғылыми жұмысқа тарта алады.

 

 

Мемлекет және құқық теориясы мен тарихы, конституциялық және әкімшілік құқық кафедрасы Ресейлік Ұлттар Достастығы университетімен (Ресей), Қырғыз мемлекеттік ұлттық университетімен, Ташкент мемлекеттік университетімен, М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу университетімен (Ресей), Тарту қаласының Университетімен, Дағыстан мемлекеттік университетімен (Ресей) тығыз байланыста. Кафедра Орталық Еуропа университетімен (Будапешт, Венгрия) ынтымақтастықты дамытуда, Сорос-Қазақстан Қорымен, ТАСИС Еуропалық бағдарламасымен ғылыми байланыстар жүргізуде.