Рахимов Есентай

 Техника ғылымдар докторы, профессор (1941-2002)

Механика және қолданбалы математика факультетінің деканы (екі мәрте, 1977-1983 жж., 1989-1994 жж.).

1941. IX. 25, Жамбыл облысы, Мың-Арал ауылы – 2002. I. 03, Алматы қ.

•  Ғылыми атақтары мен дәрежелері

Техника ғылымдар кандидаты, 1971 ж..

«Доцент» ғылыми атағы, 1976 ж.

Техника ғылымдар докторы, 1986 ж. 

«Профессор» ғылыми атағы, 1989 ж.

ҚР Инженерлік Академиясының академигі, 1997 ж.

Халықаралық Жаратылыстану Ғылымдары Академиясының академигі,1997ж.

• Бітірген оқу орны

Қазақтың мемлекеттік университеті (механика мамандығы, механика-математика университеті), 1960-1965 жж.

•  Қызмет істеген жерлері 

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университет (1965-2001), 

1968-1971 жж. – КСРО  ҒА машинатану институтының аспиранты.

• Негізгі ғылыми бағыты, ашқан жаңалықтары мен өнертабыстары

Его научные работы  направлены на разработку методов исследования динамики, оптимального проектирования и управления машин, методов исследования динамики тел переменной  массы, с применением глубоких знаний из смежных областей науки, таких как теория  нелинейных колебаний и оптимальное управление. Значительное место в научной деятельности занимают работы, посвящённые проблемам динамики роторных систем. Также проведены научно-исследовательские работы, связанные с разработкой методов исследования кинематики, кинетостатики и динамики плоских рычажных механизмов с учётом упругости звеньев, переменности инерционных параметров и динамических характеристик двигателя. При этом широко используются методы механики деформируемого твёрдого тела и теории нелинейных колебаний. Последние работы посвящены созданию вертикально-осевой ветроэнергетической установки, им разработаны обобщённая функциональная схема, динамические и математические модели ветрового агрегата и методы их решения.

Является соавтором первого казахско-русского, русско-казахского терминологического словаря по механике и машиноведению.

• Алған мемлекеттік сыйлықтары, лауреаттығы, марапатталуы

Қазақ ССР Жоғарғы Советінің грамотасы (1984 ж.).  

• Докторлық диссертациясының тақырыбы 

  «Основы теории роторных систем с переменными параметрами и с полостями, частично  заполненными жидкостью».

• Ғұмырнаманың жалпы сұлбасы

Рахимов Есентай Рахимұлы, техника ғылымдарының докторы, профессор, Жаратылыстану Ғылымдары Академиясының академигі, ҚР Инженерлік Академиясының академигі, механика саласындағы танымал ғалым. 

Есентай Рахимұлы Рахимов 1941 жылы 25 қыркүйе айының 25 жұлдызында Жамбыл облысы Мың-Арал кентінде дүниеге келген. 

Мектепті бітіргеннен кейін Е.Р. Рахимов Қазақ мемлекеттік университетінің механика-математика факультетінің бірінші курсына "механика" мамандығы бойынша оқуға түседі. Студенттік жылдары ол өзінің алғашқы ғылыми дайындығын белгілі ғалым-педагогтар профессор И.Д. Молюков пен профессор (кейінірек Қазақ ССР ҒА корр.-мүшесі) В.А.Сапаның жетекшілігімен бастайды.  1963 жылы Е.Р. Рахимов "Механизмдер мен машиналар теориясы" мамандығы бойынша арнайы курстарға жазыла отырып, студенттік ғылыми жұмыспен айналыса бастайды, осы курсты республикада алғаш рет Қазақ мемлекеттік университетінде көрнекті ғалым, академик Ө.А.Жолдасбеков жүргізе бастады. Мәскеу мемлекеттік университетіндегі диплом алдындағы практика жас Е.Р. Рахимовтың механика саласындағы ғылыми білімін едәуір кеңейтті.  

Е.Р. Рахимов өзінің еңбек жолын 1965 жылы университетті бітіргеннен кейін теориялық механика кафедрасының ассистенті болып бастады. 

Е.Р. Рахимов теориялық механика (ТМ) мәселелеріне жақын машиналар механизмдерінің теориясы (ТММ) саласында кафедраның екі мамандандырылуына сәйкес ғылыми бағытты іздеумен айналысты: ТМ және ТММ. 1967 жылы Мәскеуде Бауман атындағы MЖTУ-де біліктілігін арттыру факультетінде болды. Өзінің идеяларын айта отырып, роторлық жүйелер динамикасы бойынша өзінің дербес жұмысын ауыспалы массалы механизмдер мен машиналар динамикасы теориясының негізін қалаушы профессор А.П. Бессоновқа көрсетті, ол ұсынылған есеп-мәселені мақұлдап ғылыми жетекші болуға келісімін берді. 

1968 жылдың қараша айында Мәскеу қаласындағы КСРО ҒА машинатану ғылыми-зерттеу институтының күндізгі аспирантурасына түсіп, Е.Р. Рахимов машиналардың жалпы динамикасы зертханасында ғылыми жұмыспен қарқынды айналысты. 1971 жылдың қараша айында профессор А.П. Бессоновтың жетекшілігімен машинатану ҒЗИ диссертациялық кеңесінде механизмдер мен машиналар теориясының совет мектебінің ұйымдастырушысы және жетекшісі, академик И.И.Артоболевскийдің төрағалық етуімен диссертациялық жұмысты қорғады. 

2001 жылы аспирантураны бітіргеннен кейін өзін тәжірибелі ұйымдастырушы, ғалым және педагог ретінде көрсетіп Е.Р. Рахимов ҚазМУ-да аға ғылыми қызметкер, аға оқытушы, доцент, қолданбалы механика кафедрасының меңгерушісінің м. а. (1983-1986 жж., 1988-1990 жж.), механика және қолданбалы математика факультетінің деканы (1977-1983 жж., 1989-1994 жж.), теориялық механика кафедрасының меңгерушісі (1992-1997 жж.) болып істеді.

1999-2001 жылдары теориялық және қолданбалы механика кафедрасының, кейін"Механика" кафедрасының меңгерушісі болып жұмыс істеді. 

ҚазМУ-де Е.Р. Рахимов академик Ө.А.Жолдасбековтың жетекшілігімен көптеген ғылыми зерттеулер жүргізеді. Республикадағы машиналар механизмдерінің теориясы саласындағы білімді ғалымдардың бірі ретінде ол зерттеу тобын құрып, аспиранттарға басшылық жасайды. Оның ғылыми еңбектері динамиканызерттеу әдістерін, машиналарды тиімді жобалаумен басқаруды, сызықтық емес тербелістертеориясы және тиімді басқару сияқты ғылымныңбайланысты салаларындағы терең білімді қолданаотырып, өзгермелі масса денелерінің динамикасынзерттеу әдістерін жасауға бағытталған.

1987 жылы Е.Р. Рахимов 05.02.18 –машиналармеханизмдерінің теориясы мамандығы бойынша"Айнымалы параметрлі және қуыстары жартылайсұйықтықпен толтырылған роторлық жүйелертеориясының негіздері" тақырыбында докторлықдиссертациясын сәтті қорғады. 

Шетелдік конференцияларға, симпозиумдармен съездерге қатысу, алыс шетелдердегі маңыздыжарияланымдар Е.Р. Рахимов пен оныңшәкірттерінің Алматы қаласына роторлық жүйелердинамикасы саласындағы ТМД-ның басты ғылымиорталықтарының бірі ретінде танымалдылықәкелді. 1996 жылы Украинада роторлық жүйелердинамикасы бойынша Халықаралық ғылымикеңестің мүшесі болып профессор Е.Р. Рахимовтыңсайлануы қазақстандық мектептің осы саладағыбеделінің мойындалуы болып табылады.

Осы жылдары Е.Р. Рахимовтың басшылығыменкинематиканы, кинетостатиканы және буындардыңсерпімділігін, инерциялық параметрлердіңөзгермелілігін және қозғалтқыштың динамикалықсипаттамаларын ескере отырып, жазық рычаг механизмдерінің динамикасын зерттеу әдістерінәзірлеуге байланысты ғылыми-зерттеу жұмыстарыжүргізілуде. Деформацияланатын қатты дененіңмеханикасы және сызықты емес тербелістертеориясы кеңінен қолданылады.

Профессор Е.Р. Рахимов сонымен қатарвертикалдық-осьтік жел-энергетикалыққондырғысын құру бойынша жұмыстар жүргізуде, ол жел агрегатының жалпыланған функционалдықсхемасын, оның динамикалық және математикалықмодельдері мен оларды шешу әдістерін әзірледі.  

Профессор Е.Р. Рахимов басқаратынжұмыстардың тақырыптары ҚР БҒМ Ғылым мен ғылыми-техникалық прогрестің басым бағыттарыбойынша іргелі және қолданбалы зерттеулербағдарламалары бойынша орындалатын ғылымизерттеулердің қатарына кіреді. 

Е.Р. Рахимов Ұлыбритания, Италия, Испания, Югославия, Үндістан, Болгария, Германия халықаралық басылымдарында, сондай-ақ ТМД елдері мен Қазақстанның басылымдарындажарияланған 130-дан астам ғылыми жұмыстыңавторы. Оның ішінде бес монография, алты оқулықпен оқу құралы, бес ҚР патенті бар. 

"Тербелістер табиғаты" атты ғылыми-көпшіліккітабі мен "Тербелістер теориясы" оқу құралықазақ тіліндегі тербелістер теориясы саласындағыалғашқы еңбектер болып табылады.

Е.Р. Рахимов соавтор ретінде механика жәнемашинатану бойынша алғашқы қазақ-орыс, орыс-қазақ терминологиялық сөздігін шығаруғақатысады. "Роторлық машиналардың тербелісі мен тұрақтылығы", "Машиналардың тербелісі", "Деформацияланатын қатты дененің сызықты емесмеханикасының негізгі ережелері мен заңдарыникемді және серпімді байланыстары бар жалпақрычаг механизмдерінің динамикалық талдауміндеттеріне қолдану", "Инерцияның тең емесмоменттері бар роторлық жүйелердің тербелісі мен тұрақтылығы" жұмыстары ғылыми-зерттеужұмыстарын орындау кезінде және оқу процесіндеқолданылатын автор мен оның шәкірттерініңғылыми зерттеулерінің нәтижелері негізіндежазылған іргелі жұмыстар болып табылады.

Профессор Е.Р. Рахимов ғылыми кадрлардыдаярлауға көп көңіл бөледі. Оның жетекшілігімен 8 кандидаттық диссертация қорғалды, кейінненшәкірттерінің бірі докторлық диссертация қорғады. Ұзақ жылдар бойы ол ҚР ЖАК механика жәнемашинатану бойынша сараптамалық кеңестіңтөрағасы және мүшесі болып жұмыс істеді. Әржылдары 01.02.04 – "Деформацияланатын қаттыдене механикасы" және 05.02.18 – "Машиналармеханизмдерінің теориясы" мамандықтарыбойынша кандидаттық диссертацияларды қорғаужөніндегі диссертациялық кеңестің төрағасы, "Механика" мамандығы бойынша ҚР БҒМ әдістемелік басқару комиссиясының төрағасы, машиналар механизмдерінің теориясы бойыншадокторлық диссертацияларды қорғау жөніндегідиссертациялық кеңестің мүшесі, ҚР теориялықжәне қолданбалы механика жөніндегі ұлттықкомитеттің мүшесі, университеттің Ғылымикеңесінің мүшесі, "Теориялық және қолданбалымеханика проблемалары" қалалық ғылымисеминарының төрағасы. 

Профессор Е.Р. Рахимов көптеген жылдар бойыкафедра меңгерушісі және механика жәнеқолданбалы математика факультетінің деканы бола отырып, мамандар мен ғылыми кадрлардыдаярлауға, республиканың механика жәнеқолданбалы математика саласындағы ғылымизерттеулерді ұйымдастыруға және дамытуға елеуліүлес қосты. 

Оқу-тәрбие, ғылыми-зерттеу және қоғамдықжұмыстарға белсене қатысқаны үшін профессор Е.Р. Рахимов 1984 жылы Қазақ ССР ЖоғарғыКеңесінің Грамотасымен марапатталды. 

Е.Р. Рахимова жоғары кәсібилігімен, бай тәжірибесімен, үлкен жұмыс қабілеттілігімен, қарапайымдылығымен ерекшеленеді. 

Белгілі ғалым, педагог, жастардың тәжірибелітәлімгері, жақсы отбасы адамы және тамаша адамЕсентай Рахимұлы Рахимов болашақ ұрпаққа үлгіретінде біздің жадымызда мәңгі қалады.

• Ғылыми еңбектері

1.Рахимов Е.Р.Динамика прецессии гибкого ротора с  жидкостью на  подшипниках  скольжения // Сб.: Тезисы докладов Всесоюзной  конференции по нелинейной механике. – Москва, 1987. – С.102.

2.Rahimov E.R.Dynamics of unbalanced rotor in the interaction with the other physical fields // Trans. Seventh World Congress on the theory of machines and mechanisms.– Sevilla, Spain, 1987.– P. 532-539.

3. Рахимов Е.Р.Динамическая неустойчивость гибкого неуравновешенного   ротора  с полостью, частично заполненной  вязкой жидкостью, на гидродинамических подшипниках // Сб.: Тезисы докладов республиканской конф. по проблемам вычислительной математики и автоматизации научных исследований. – Алма-Ата, т.1, 1988. – С.63.

4. Рахимов   Е.Р. К  динамике механизмов высокихклассов // Материалы VII Всесоюзного съезда по теоретической  и прикладной механике. – Москва, 15-21 августа, 1991. – С. 266.

5. Рахимов Е.Р. Динамика быстроходных шарнирно-рычажных механизмов с учётом упругости звеньев и переменности инерционных характеристик // International Conference Spatial mechanisms and high class mechanisms (Theory and Practice). – Almaty, 1994. – Vol. 3. –  P. 66-71.

6. Рахимов   Е.Р. Математическое моделирование движения роторной системы с автобалансирующим устройством. // Сб.: Труды международной конференции “Динамика роторных систем”. – Каменец-Подольский, 1996. – С.56.

7. Рахимов Е.Р. Балансирующее устройство. П. П. РК №6111. Промышленная собственностьКазахстана, бюл., №3,1998.